Al meer dan twee jaar twisten de Europeanen over de vraag of en hoe ze ongeveer 270 miljard dollar aan bevroren Russische fondsen moeten gebruiken om Oekraïne te helpen financieren. Ze proberen nog steeds overeenstemming te bereiken over een plan.
Later deze maand zal er weer een top van Europese leiders plaatsvinden om de nieuwste versie te bespreken van de talrijke plannen die de Europese Unie heeft bedacht om de reserves van de Russische centrale bank aan te boren, die enkele dagen na de Russische invasie bevroren waren.
Het grootste deel van deze fondsen – ongeveer €190 miljard ($336 miljard) – wordt aangehouden door het in België gevestigde clearinghuis Euroclear, hoewel er nog ongeveer €20 miljard aanwezig is bij banken in Frankrijk, Zwitserland, Duitsland en Cyprus.
De fondsen die vastzitten in Europa vertegenwoordigen het overgrote deel van de Russische deviezenreserves die aan het begin van de oorlog door de G-7-landen waren bevroren, waarbij relatief bescheiden bedragen vermoedelijk op Amerikaanse, Japanse en zelfs Australische rekeningen stonden.
Hoewel het voor de hand liggend lijkt dat de fondsen in beslag moeten worden genomen en aan Oekraïne moeten worden overgedragen om de oorlog te financieren en de grote schade te herstellen die Rusland heeft aangericht en nog steeds aanricht aan zijn infrastructuur, heeft de EU ervan weerhouden om op te treden door de bezorgdheid dat rechtstreekse toegang tot deze activa in strijd zou zijn met de internationale wetten die de onteigening van buitenlands privé-eigendom zonder eerlijke compensatie verbieden.
Er bestaat ook de vrees dat Rusland een rechtszaak zal aanspannen en dat het precedent van gedwongen inbeslagname van de bezittingen van een buitenlandse regering het vertrouwen zou ondermijnen en toekomstige investeringen in Europa zou afschrikken.
Er zou enige rechtvaardigheid zijn bij het gebruik van Russische eigen fondsen om de capaciteiten van Oekraïne te versterken en zijn vermogen om te dreigen de oorlog te verlengen en de druk op de toch al onder druk staande Russische economie te vergroten.
In plaats daarvan heeft de EU een deel van de rente die wordt gegenereerd door de activa op het Euroclear-platform gebruikt om leningen aan Oekraïne af te lossen, maar nu het land geen geld meer heeft om wapens te verwerven, blijkt dat onvoldoende te zijn voor zijn behoeften.
Euroclear betaalt geen rente op de deposito’s die zij aanhoudt, wat het mogelijk heeft gemaakt om de aanzienlijke rente-inkomsten die de activa hebben gegenereerd te gebruiken terwijl het corpus intact blijft.
Het Internationale Monetaire Fonds schat dat Oekraïne zonder financiële hulp de komende twee jaar een begrotingstekort van €65 miljard zal hebben. Ongeveer twee derde van de Oekraïense overheidsinkomsten gaat nu naar de oorlogsinspanningen. Er is dringend meer geld nodig.
Een struikelblok voor een EU-plan om de Russische activa te gebruiken als onderpand voor een lening van 140 miljard euro aan Oekraïne is de onwil van België om zichzelf bloot te stellen aan Russische rechtszaken als er een vredesakkoord komt, de sancties tegen Rusland worden opgeheven en Moskou de teruggave van zijn geld eist, waaraan Euroclear contractueel verplicht zou zijn zich te houden. Hierdoor zou België in de greep van de fondsen kunnen komen te zitten en geconfronteerd worden met insolventie.
Rusland heeft inderdaad gedreigd met vijftig jaar juridische oorlogvoering tegen Europa als zijn bezittingen worden aangetast. Het zou waarschijnlijk ook beslag leggen op westerse financiële activa (de bedragen zijn niet bekend) die het bevroor als vergelding voor de sancties van de G-7.
Volgens het laatste EU-voorstel zou Euroclear een renteloze lening verstrekken die gelijk is aan de waarde van de Russische activa die zij bezit, die zou worden gebruikt om EU-landen terug te betalen voor geld dat al aan Oekraïne is geleend, terwijl de rest aan Kiev wordt uitgeleend.
Oekraïne zou de lening niet hoeven terug te betalen tenzij en totdat het compensatie – herstelbetalingen – van Moskou ontvangt voor de schade die de oorlog aan zijn infrastructuur en bevolking heeft toegebracht.
De kosten voor het herstel van de schade die de oorlog aan Oekraïne heeft toegebracht, worden geschat op bijna het equivalent van een biljoen Australische dollars.
Een optie die is overwogen als reactie op de zorgen van België is dat sommige of alle EU-lidstaten garanties geven dat zij de terugbetaling van de “herstellening” zullen onderschrijven als Rusland weigert te betalen voor de schade die het heeft aangericht.
Als alternatief zou de EU het geld gewoon zelf kunnen lenen en aan Oekraïne kunnen lenen, in de hoop dat de terugbetaling bij toekomstige vredesonderhandelingen veiliggesteld zou worden.
Hoewel een lening aan Oekraïne, al dan niet gesteund door Russische bezittingen, de Europeanen een direct belang zou geven in de uitkomst van de vredesonderhandelingen die door de VS worden gevoerd (met minimale betrokkenheid van Oekraïne), zou het ook de garantstaande landen in financieel risico kunnen brengen als de VS Oekraïne tot een akkoord op Russische voorwaarden dwingen.
Dat zou kunnen gebeuren. Volgens het 28-puntenplan dat de VS vorige maand aan Rusland hebben gepresenteerd (met, zo lijkt het, aanzienlijke inbreng van de Russen), zouden, afgezien van het afstaan van Oekraïens land dat Rusland momenteel niet controleert en dat het wel bezet, een uitsluiting van Oekraïne tot de NAVO toetreden en het verkleinen van de omvang van zijn leger, alle sancties tegen Rusland worden opgeheven.
In de overeenkomst stond specifiek dat bevroren Russische fondsen zouden worden gebruikt voor door de VS geleide pogingen om Oekraïne weer op te bouwen, waarbij de VS 50 procent van de eventuele winst zouden ontvangen. De EU zou 100 miljard dollar (150 miljard dollar) bijdragen aan de financiering van de wederopbouw. De rest van de bevroren fondsen zou worden geïnvesteerd in een afzonderlijk Amerikaans-Russisch investeringsvehikel voor gezamenlijke projecten.
Hoewel de Russen de voorstellen verwierpen, heeft de regering-Trump duidelijk gemaakt dat zij het einde van de oorlog als een commerciële kans ziet (verrassing, verrassing) en zich minder zorgen maakt over de belangen van Oekraïne – en die van de Europeanen – dan over haar eigen belangen en over Donald Trumps wens om zijn naam te laten gelden voor een vredesakkoord, ongeacht de kwaliteit ervan.
Als de belangen van Oekraïne moeten worden beschermd, zal dat door de EU zijn, en niet door Amerika. Het grootste deel van de Russische offshore-reserves wordt in Europa gehouden, geeft de EU inderdaad een machtspositie om deel te nemen aan welke regeling dan ook, ook al is het uiterst moeilijk en zelfs vrijwel onmogelijk om tot overeenstemming te komen met een blok van 27 leden dat enkele pro-Russische stemmen bevat.
Als de EU het eens kan worden over een mechanisme om, direct of indirect, de waarde van de Russische activa die in Europa worden aangehouden naar Oekraïne te sluizen, zou zij deze een plaats aan tafel geven omdat het aan Rusland het signaal zou geven dat Oekraïne het geld zou hebben om zijn verdediging minstens de komende twee jaar te ondersteunen.
Rusland mag dan in Oekraïne enkele successen hebben geboekt, met aanzienlijke kosten aan levens en uitrusting, maar de oorlog eist een steeds zwaardere tol van zijn eigen economie, die in de greep is van stagflatie, op de rand van een recessie en waar de focus van de regering op militaire uitgaven aanzienlijke economische spanningen veroorzaakt in regio’s die niet profiteren van de oorlogsinspanningen.
Een recente aanscherping van de Amerikaanse sancties op de Russische olie-export, gericht tegen zowel Ruslands grootste olieproducenten als, cruciaal, hun klanten, zal steeds verder snijden in de inkomsten van Moskou en zijn vermogen om de oorlog te financieren zonder het risico te lopen op nog meer binnenlandse economische ontberingen en sociale onrust.
De regering-Trump heeft de financiering aan Oekraïne stopgezet die de regering-Biden had verstrekt, wat betekent dat de Europeanen de wapens moeten financieren.
Het is in hun eigen belang om dat te doen, aangezien Vladimir Poetin dreigt het conflict uit te breiden naar het vasteland van Europa. Er zou enige rechtvaardigheid zijn als het Russische eigen geld zou worden gebruikt om de capaciteiten van Oekraïne te versterken en om te dreigen de slijtage te verlengen en de druk op de toch al onder druk staande Russische economie te vergroten.
De Business Briefing-nieuwsbrief biedt belangrijke verhalen, exclusieve berichtgeving en deskundig advies. Meld u aan om deze elke doordeweekse ochtend te ontvangen.
Stephen Bartholomeusz is een van de meest gerespecteerde zakenjournalisten van Australië. Recentelijk was hij mede-oprichter en associate editor van de Business Spectator-website en associate editor en senior columnist bij The Australian.Maak verbinding via e-mail.