ESSAYS
Dood en levend
Zadie Smit
Hamish Hamilton, $ 36,99
Zadie Smith heeft zes romans geschreven, de eerste – Witte tandengepubliceerd toen ze begin twintig was, was meteen een bestseller. De anderen kregen wisselend commercieel en kritische succesfactoren. Na verloop van tijd volgde ze ook dit voorbeeld met essays en korte verhalen.
Dood en levend is haar vierde non-fictiewerk en getuigt van dezelfde eruditie en elegantie als haar eerdere essays. Deze 30 bijdragen zijn breed van opzet, met eerbetoon aan schrijvers als Martin Amis, Philip Roth, Hilary Mantel en Joan Didion, en excursies naar boek-, kunst- en filmkritiek. Er is ook een liefdesbrief aan New York, een overpeinzing over de betekenis van ’tijdloosheid’ en ideeën over het vak van schrijven. Zoals bij elk willekeurig assortiment essays, zullen sommige stukken meer resoneren met de lezer dan andere. Als bepaalde onderwerpen je niet interesseren, herinnert Smith je er in het voorwoord vriendelijk aan dat “je binnen de omslagen van dit boek bewegingsvrijheid hebt, en deze vrijheid is absoluut.
De collectie opent met een aantal overzichten van bepaalde kunstvoorwerpen, waarin Smith ook spreekt over de ‘vervelende blanke mannelijke blik’, exotisering, fetisjisering en de eurocentrische visie. Vervolgens duikt ze diep in de Magazijn film (2022), met Cate Blanchett in de hoofdrol als dirigent, die toevallig ook in een crisis verkeert en “de minst modieuze op aarde: de midlife-soort”. Als collega Gen Xer (Smith is 50), haar kijk op de Magazijn karakter is zowel empathisch als excorerend: “De ouderen zijn vampieren. De oude hamsteren middelen. Ze gebruiken status en macht en de jeugd zelf om zichzelf af te leiden van het onvermijdelijke”, maar dan nog een salvo om over na te denken: “Waarom moeten vrouwelijke ambitie en verlangen zo monsterlijk zijn?”
Met haar scherpe blik en wrange commentaar is Smith een even behendige beeldende kunst- en filmcriticus als een literaire.
Eén van de hoogtepunten van Dood en levend is een genuanceerde kijk op representatie in fictie. In plaats van de verontrustende term ‘culturele toe-eigening’, wat als, zo stelt ze, we het beschouwen als ‘interpersoonlijk voyeurisme’ of ‘diepgaande fascinatie voor anderen’. Het kan voor sommige lezers provocerend blijken, maar Smith gelooft niet in het idee “dat we alleen kunnen en mogen schrijven over mensen die fundamenteel ‘zoals’ wij zijn: racistisch, seksueel, genetisch, nationaal, politiek, persoonlijk”. Ze zou nooit een van haar boeken hebben geschreven als ze zich aan dat dogma had gehouden, benadrukt ze. Storytelling is immers een uitnodiging om een hypothetische ruimte te bewonen ‘waarin je toegang hebt ingebeeld tot wat je niet bent’. Uiteindelijk is het zeker aan de lezer om te beslissen over de plausibiliteit van de personages die hem worden gepresenteerd.
Smith is een even goede essayist als romanschrijver.Credit: Getty
Gezien de Jamaicaans-Engelse afkomst van de auteur is het niet verwonderlijk dat er essays over ras zijn: een overzicht van een boek over Black England, een voorwoord bij een onderzoek naar de Afrikaans-Amerikaanse cultuur in New York en een inzicht in de vrijheid van meningsuiting van zwarte mensen, zoals blijkt uit het werk van kunstenaar Kara Walker. Maar Smith is ook politiek expansief, met bijdragen over Trump, Gaza en de Britse en Amerikaanse verkiezingen van 2024.
Elders is er een reeks overlijdensberichten die levendige en onderhoudende momentopnamen zijn van verschillende invloedrijke mannen en vrouwen van letteren. Ze is het misschien niet eens met verschillende aspecten van het oeuvre van Amis, Roth of Morrison of met persoonlijke overtuigingen, maar Smith meent: “Elke keer als ik denk aan de vele schrijvers die op de een of andere manier hun stempel op mijn eigen schrijven hebben gedrukt, word ik eraan herinnerd dat je niet perfect op één lijn hoeft te staan met iemand om bij hem in de schulden te staan…”
